Jerzy Krzysztoń (pisarz)

Jerzy Krzysztoń
Data i miejsce urodzenia	23 marca 1931 ; Lublin
Data i miejsce śmierci	16 maja 1982 ; Warszawa
Narodowość	polska
Alma Mater	Katolicki Uniwersytet Lubelski
Dziedzina sztuki	literatura
	Ważne dzieła
	Krzyż Południa; Obłęd; Opowiadania indyjskie; Wielbłąd na stepie;
	Odznaczenia
	Nagrody
	Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka (1953, 1979), nagroda Ministra Obrony Narodowej III stopnia (1970)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Krzysztoń (ur. 23 marca 1931 w Lublinie, zm. 16 maja 1982 w Warszawie) – polski prozaik, dramaturg, reportażysta i tłumacz, a także scenarzysta.

Życiorys

Urodził się 23 marca 1931 w Lublinie. Dzieciństwo i wczesne lata szkolne spędził w Grodnie. W 1940 wraz z matką i bratem został wywieziony do Kazachstanu, gdzie uczęszczał do szkoły rosyjskiej i gdzie jako 11-latek stracił lewą rękę^[1]^[2]. W 1942 wraz z armią Andersa został ewakuowany do Iranu. W latach 1944–1947 przebywał w Indiach (Valivade), a następnie w Ugandzie (Masindi), gdzie uczył się w polskiej szkole i działał w harcerstwie. W lipcu 1948 wraz z rodziną powrócił do Polski – do Lublina. Tu w 1949 uzyskał maturę w Liceum Ogólnokształcącym im. S. Staszica i rozpoczął studia na KUL w zakresie filologii polskiej i angielskiej. Poślubił Halinę Panfiłowicz. W 1952 przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował w Stowarzyszeniu „Pax”, w redakcjach tygodników „Dziś i Jutro” oraz „Kierunki”. Kontynuował studia i w 1953 ukończył polonistykę, a w 1955 filologię angielską. W 1956 zmienił pracę i został kierownikiem Redakcji Słuchowisk Polskiego Radia. W latach 1979–1981 w Polskim Radiu prowadził niedzielną audycję Poczta Literacka.

Debiutował w 1949 opowiadaniem Wspomnienia indyjskie, które weszło później w skład książki Opowiadania indyjskie (1953), poświęconej przeżyciom cywilnej ludności polskiej, która wyszła z ZSRR wraz z armią Andersa. Napisał szereg opowiadań zebranych w tomy Sekret i inne opowiadania (1956), Sandżu i Paweł (1959), Złote Gody (1965), Panna radosna (1969) i Cyrograf dojrzałości (1975). W 1967 na podstawie opowiadania Cyrograf dojrzałości powstał film pod tym samym tytułem. Cenne są jego reportaże z pobytu w USA Skok do Eldorado (1967). W swej twórczości posługiwał się zróżnicowanymi formami literackimi, np. czarnym humorem, groteską i symbolizmem. Był też autorem licznych słuchowisk radiowych oraz tłumaczem powieści i opowiadań z języka angielskiego (m.in. Miasteczko Winesburg Sherwooda Andersona, Jeździec na niebie i inne opowiadania Ambrose’a Bierce’a).

W 1953 otrzymał nagrodę literacką młodych im. W. Pietrzaka, a wśród licznych nagród i wyróżnień za twórczość słuchowiskową – nagrodę Ministra Obrony Narodowej za cykl słuchowisk Polacy na frontach II wojny światowej. Odznaczony został m.in. Złotym Krzyżem Zasługi w 1974 oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski – w 1982^[3]^[4].

W ostatnich latach życia, w których napisał trzytomową powieść Obłęd, chorował i okresowo przebywał w szpitalu psychiatrycznym. Powieść ta, osnuta na motywie choroby psychicznej (urojenie prześladowcze), przepełniona jest gorzką refleksją o współczesnym świecie^[5].

Jerzy Krzysztoń zmarł śmiercią samobójczą 16 maja 1982 roku, skacząc o godzinie 14 z okna swego mieszkania na trzecim piętrze przy ulicy Madalińskiego w Warszawie. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 75-1-27)^[6].

Bohaterem książki Krzyż południa z 1983 roku jest ks. hm Zdzisław Peszkowski (w fabule występuje jako „Jastrzębiec” – herb rodowy księdza)^[7].

Twórczość

Opowiadania

Wspomnienia indyjskie (1949)
Opowiadania indyjskie (1953)
Sekret i inne opowiadania (1956)
Sandżu i Paweł (1959)
Złote Gody (1965)
Panna radosna (1969)
Cyrograf dojrzałości (1975)

Powieści

Kamienne niebo (1958)
Wielbłąd na stepie (1978)
Obłęd (1979)
Krzyż Południa (1983) (wydana pośmiertnie)

Scenariusze

Źródło: FilmPolski.pl^[8]

1967: Cyrograf dojrzałości
1965: Dzień ostatni, dzień pierwszy (Nazajutrz po wojnie)
1959: Kamienne niebo

Inne

Cykl reportaży z pobytu w USA Skok do Eldorado (1967)
Słuchowiska radiowe:
- Rodzina pechowców (1958)
- Ten nieznajomy (1965)
- Chłopcy spod Verdun
- Sakramencka ulewa (1973)
Poczta literacka: felietony radiowe, 1985.

Przypisy

↑ Jan Bończa-Szabłowski: Jerzy Krzysztoń sylwetka tragicznej postaci literatury PRL. Gremi Media, 23.09.2010. [dostęp 2017-07-23]. (pol.).
↑ Katarzyna Sawicka: Odyseja w głąb umysłu – „Obłęd” Jerzego Krzysztonia. Moja Pasieka, 28 lipca 2012. [dostęp 2017-07-23]. (pol.).
↑ Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Wydawn. Nauk. PWN. ISBN 83-01-11593-9.
↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 4, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1996, s. 408. ISBN 83-02-05974-9.
↑ Marian Stępień: Literacki obraz choroby psychicznej. Okręgowa Rada Lekarska w Białymstoku, 2005-07-18. [dostęp 2015-02-03].
↑ Cmentarz Stare Powązki: JERZY KRZYSZTOŃ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-10] .
↑ Krystyna Chowaniec, Patron sanockiego harcerstwa – ksiądz harcmistrz Zdzisław Peszkowski, Rocznik Sanocki Tom X – Rok 2011, Sanok 2011, s. 177.
↑ Jerzy Krzysztoń w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne

Jerzy Krzysztoń: Obłęd i marzenia. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2012-02-22. [dostęp 2014-08-05].
Jerzy Krzysztoń – dzieła w bibliotece Polona

[rzeczp-1] Jan Bończa-Szabłowski: Jerzy Krzysztoń sylwetka tragicznej postaci literatury PRL. Gremi Media, 23.09.2010. [dostęp 2017-07-23]. (pol.).

[pasie-2] Katarzyna Sawicka: Odyseja w głąb umysłu – „Obłęd” Jerzego Krzysztonia. Moja Pasieka, 28 lipca 2012. [dostęp 2017-07-23]. (pol.).

[bartel-3] Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Wydawn. Nauk. PWN. ISBN 83-01-11593-9.

[slow-4] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 4, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1996, s. 408. ISBN 83-02-05974-9.

[literob-5] Marian Stępień: Literacki obraz choroby psychicznej. Okręgowa Rada Lekarska w Białymstoku, 2005-07-18. [dostęp 2015-02-03].

[6] Cmentarz Stare Powązki: JERZY KRZYSZTOŃ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-10] .

[peszk-7] Krystyna Chowaniec, Patron sanockiego harcerstwa – ksiądz harcmistrz Zdzisław Peszkowski, Rocznik Sanocki Tom X – Rok 2011, Sanok 2011, s. 177.

[8] Jerzy Krzysztoń w bazie filmpolski.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]